باید حدیث را بر قرآن عرضه کرد نه قرآن را بر حدیث! بی‌توجهی به این مبنا می‌تواند بن‌بست‌های فراوانی در فهم دین به وجود آورد.
خلاءهای قرآن‌پژوهی بیش از آنی است که برخی تصور کرده‌اند.
با این‌همه تشکیلات عریض و طویل قرآنی در کشور، هنوز تکلیف روایات به اصطلاح تفسیری از جهت سند و محتوای دلالی روشن نشده است! تا چه رسد به بهره‌گیری از علوم روز در تفسیر!
اندیشۀ اخباری‌گری هنوز بر اذهان کثیری از حوزویان حاکم است حتی کسانی که به گمان خویش دستی در معقول و فلسفه دارند!
کسانی در این حوزه یافت می‌شوند که حتی روایات جری و تطبیق را عین تفسیر قرآن می‌دانند و حتی مدعی انحراف علامه طباطبایی (رحمة الله علیه) هستند!
برای رویکرد جدید قرآنی باید چشم‌ها را شست و به طلاب جوان آگاهی‌ای تازه داد.
دانش تفسیر قرآن به خاطر شأن والایی که دارد زیربنای تمام دانش‌های حوزوی است، زیرا اساس فهم اسلام در گرو فهم و درک صحیح قرآن کریم است.
پدیدۀ بزرگ وحی در قالب آیات قرآن بر قلب رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از جهت زمانی و رتبه‌ای مقدم بر حدیث بوده و هست؛ زیرا حدیث به عنوان تبیین قرآن، زماناً و رتبتاً در مرحلۀ بعد از قرآن واقع شده است.
از این روی باید حدیث را بر قرآن عرضه کرد نه قرآن را بر حدیث!
توجه به این نکتۀ مبنایی، نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در تفسیر و حتی فقه و علم کلام دارد و بی‌توجهی به این مبنا و توجه به عکس آن، اساس فهم را در تفسیر، فقه و کلام، دچار بدفهمی عمیقی می‌کند و بسا عوارض منفی آن بن‌بست‌های فراوانی در فهم دین به وجود آورد. از این‌روی در هر تفسیری که نگاشته می‌شود و احیاناً مجلدات متعدد آن چشم‌ها را خیره و مجذوب خود می‌سازد باید به درستی نگریست که چنین تفسیری بر کدام مبنا مبتنی است؟
علاوه بر توجه به مبنای مذکور، باید نگاه مفسر نگاهی توأم با تدبر، تعقل و تفکر باشد.
مفسر واقعی کسی است که علاوه بر کسب دانش‌های مقدماتی و مرتبط با تفسیر از بینشی بلند برخوردار باشد تا دچار یکسونگری نشود.
توجه به زمینۀ صدور و مصبّ آیه در بیشتر موارد راه درست درک آیه را آسان می‌کند.
همچنین نیک نگریستن به معنای سمنتیک جملات مشابه (که مصداقی از آن از قدیم به عنوان اشباه و نظایر در آیات، مد نظر بوده و جریان هم خواهد داشت) و تکیه بر قواعد عام و خاص، مطلق و مقید (و به تعبیری ناسخ و منسوخ) و مجمل و مبین، می‌تواند به کشف مراد واقعی آیات کمک کند و مقصود آیه را مبرهن و روشن سازد.
استاد محمدعلی کوشا
