مولی، دوستیِ ملتزم به حمایت و نصرت است، نه صرفاً یک امر قلبی که کاری غیر اختیاری است.
درباره حدیث غدیر، بیان یک نکته را لازم می‌دانم، امید است که نیک بدان توجّه شود:
در دوران جاهلیت در میان افراد و سران قبائل، پیمانی بود به نام «عقد ولایت»، که بر اساس آن، افراد یا قبایل با هم، عقد ولایت یعنی پیمان دوستی‌ای که متضمن یاری و حمایت و تبعیت از یکدیگر در هنگام جنگ و اختلاف و درگیری بود، منعقد می‌نمودند.
بنابراین «مولی» غیر از «حبّ» و «محب» است.
مولی، دوستیِ ملتزم به حمایت و نصرت است، نه صرفاً یک امر قلبی که کاری غیر اختیاری است.
حدیث غدیر هم در واقع بیانگر چنین حقیقتی است. پیامبر(ص)، علی(ع) را معرّفی می‌کند که مردم، ملتزم به تبعیت و یاری او به عنوان افضل الناس از همان روز تا مراحل پس از مرگ آن حضرت، پیرو علی(ع) باشند. مجموعه آن سخنرانی، بهترین قرینه بر این امر است، و بیعت‌گیری آن روز هم برای همین چیزی بوده که نزد عرب قبلاً سابقه داشته است.
و این واقعیت نه به معنای «نصب» مصطلح امروزی، بلکه به معنای «معرّفی» علی(ع) به عنوان بهترین فرد پس از رسول‌خدا(ص) برای هر کاری بوده است. طبعاً این امر، ارشاد به حکم عقل نیز هست که اگر خلاء رهبری پیش آید، علی(ع) أولی والیق وأصلح به انتخاب است.
خلاصه کلام اینکه مجموعه قرائن دوران 23 نبوّت و رسالت و امامت پیامبراکرم(ص) حاکی از تأیید چنین امری است.
و حدیث غدیر را باید با همه قرائن دوران رسالت، مورد توجّه قرار داد، نه صِرفاً اعلام دوستی با علی و رفع و دفع خصومتِ خصومت‌پیشگان درباره او!
بر این اساس، نه معنای حدیث غدیر منحصر در دوستی می‌شود، و نه نقش مردم در انتخاب رهبر نادیده گرفته می‌شود.
پیامبراکرم(ص) موظّف است معیارها و ضوابط را بیان کند و راه را از چاه مشخص سازد، و به مردم ضوابط انتخاب صحیح را نشان دهد، کما اینکه منطق قرآن کریم نیز همین است: «إنّا هَدَیناهُ السَّبیلَ اِمّا شاکِراً وَ اِمّا کَفُوراً؛ ما راه رانشان دادیم، [حال مردم مختارند] سپاسگزار شوند یا ناسپاسی ورزند» (انسان، 3).
و اصولاً آیه شریفه 35 یونس هم در امر امامت، ارشاد به حکم عقل می‌کند که مردم در هر حال از کسی که موصوف به «یَهدِی اِلَی الحَقِّ» است تبعیّت کنند و طبعاً برای «مرجعیت» و «رهبری سیاسی» هم این ملاک مهمِ انتخاب را باید مدّ نظر قرار دهند و اگر راهی جز این روند در سراشیبی سقوط قرار می‌گیرند.
خلاصه کلام اینکه، کلمه «مولی» در حدیث متواتر غدیر، نه به معنی صِرف دوستی قلبی است، و نه منافاتی با اصل انتخاب مردم دارد، بلکه تأکید و ارشاد به حکم قرآن و عقل است که مردم با بودن «افضل» دنبال «مفضول» نروند. چه افضل در «مرجعیت دینی» و چه أفضل در «رهبری سیاسی».
و به گواهی سخنان رسول‌خدا(ص) و تاریخ قطعی و مسلّم، علی(ع) در تمام جهات «أفضل الناس» پس از پیامبراکرم(ص) بود.
و مردم هم به حکم شرع و عقل می‌بایست، خلافت را پس از رحلت پیامبر به او واگذار می‌کردند، ولی شرایطی پیش آوردند که نمی‌بایست پیش می‌آمد.
استاد محمدعلی کوشا
